Historyk kultury polskiej, eseista i publicysta. W latach 1963–1968 doktorant na Wydziale Filologii Polskiej UW. Od 1976 roku pracownik naukowy Katedry Kultury Polskiej na Wydziale Polonistyki UW, kierował Katedrą w latach 1991–1998. Od 1998 do 2005 roku dyrektor Instytutu Kultury Polskiej, a następnie przewodniczący Rady Naukowej IKP (2005–2008). Profesor Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (1998–2008 ). Członek senatu UW dwóch kadencji (2002–2005, 2005–2008). Członek Rady Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie (1995 – 2009),Rady Programowej Narodowej Galerii Sztuki „Zachęta” (2001–2016),Rady Narodowego Centrum Kultury (2002–2006),członek Zespół Nauk Humanistycznych w MEN (1995 – 2001),a następnie jego przewodniczący (2001–2011). Prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego (2002 – 2007),od 2009 – jego prezes honorowy. Członek Rady Programowej Warszawskiego Festiwalu Nauki (od 1999),a następnie jej przewodniczący (2011 – 2016).
Odznaczenia: Medal Komisji Edukacji Narodowej (2001),Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2004),Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2011),Medal Uniwersytetu Warszawskiego (2006),Zasłużony Kulturze Gloria Artis (srebrny) 2005, Medal 200-lecia Uniwersytetu Warszawskiego (2016),Złoty Medal Akademii Polskiego Sukcesu (2017).
Najważniejsze publikacje: Etos Lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, (1990, 2009, Warszawska Premiera Literacka),Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku, (1996, Nagroda Ministra Edukacji Narodowej, PEN-Clubu Polskiego im. Jana Strzeleckiego); Wyobraźnia antropologiczna. Próby i studia, (2006, Nagroda im. Jana Baudoina de Courtenay, nominacja do Nagrody Literackiej Nike); Stanisław Brzozowski. Postawa Krytyczna. Wiek XX (2014, Książka Roku miesięcznika „Nowe Książki”, Nagroda miasta Krakowa im. Kazimierza Wyki; nominacja do Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego, Nominacja do Nagrody Gdynia (esej),Toast na progu (2019, Warszawska Premiera Literacka, Nominacja do Nike, Nominacja do Nagrody Miasta Stołecznego Warszawy; Przedwiośnie czy potop, 2. Nowe krytyki postaw polskich (2019, Nagroda Clio drugiego stopnia).
W latach 1988-2011 redaktor serii podręczników akademickich „Wiedza o kulturze”. Wieloletni redaktor naukowy serii „Communicare” Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego.
Laureat subsydium profesorskiego programu „Mistrz” Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (1994–1997). Kierował grantem zamawianym KBN „Polska myśl kulturoznawcza XX wieku”, którego efektem jest dwutomowa publikacja Kulturologia polska XX wieku (2013),dostępna na stronie: www.kulturologia.uw.edu.pl.
Założyciel Komitetu Nauk o Kulturze PAN i kilkakrotnie jego członek, kilkakrotnie też członek Komitetu Nauk o Literaturze PAN oraz Rad Naukowych ILP, ISZiP, Ośrodka Studiów Amerykańskich, Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych.
Wypromował kilkudziesięciu magistrów w Warszawie i Białymstoku, 19 doktorów, był promotorem dwóch doktoratów honorowych w UW. Powołany przez Senat UW na promotora w doktorskim przewodzie honorowym dla Olgi Tokarczuk.
Honorowy mieszkaniec wsi Trynosy; honorowy obywatel Gminy Kadzidło.
Mencwel kapitalnie opowiada o wgłębianiu się w chłopskie rzemiosło, szczególnie że stale meandruje i odpływa w dygresje, posiłkując się wiedzą fachową (w końcu to badacz kultury). Mnie to odpowiada, kiedy w swojej gawędzie płynnie przechodzi od ciesiołki do żwirowni w Treblice, gdzie indziej od rozdrabniania gruntów do poniatówek, albo od ziemniaczanego kugla do Kmicica i Sienkiewicza. Swoją drogą sporo tu odniesień literackich i cytatów; Toast… podsuwa zresztą niejeden trop do dalszego badania i niejedną kwestię do rozstrzygnięcia. Ale to warto już sprawdzić osobiście, bo mój pobieżny zapis wrażeń z lektury nie jest w stanie oddać bogactwa tej książki.
Całość recenzji tu:
https://czytankianki.blogspot.com/2018/04/toast-na-progu.html
Książka dla mnie ważna. Odkryła mi cały kosmos kultury wiejskiej i chłopskiego etosu. Jak się do niego ma cała kultura literacka i patriotyczna narracja wpajana w szkole? Przecież oficjalna narodowa jedynie słuszna historia i literatura wywodzą się z kultury szlacheckiej i nie ma w niej miejsca na wieśniaków! Ale szlachetczyzna to zakłamanie, bo naród polski tak naprawdę wziął się z chłopów. Warstwa wyższa to była tylko pozłotka. Nasze dzieje trzeba przemyśleć na nowo, tak jak zrobił to choćby Adam Leszczyński w "Ludowej historii Polski".